Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης, Προστάτης Άγιος των αλόγων και ιππέων.

 

Ο Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης σαν καβαλάρης προστατεύει τα άλογα και τους ιππείς. Ιδιαίτερα προστατεύει τα άλογα από τον βαρύ χειμώνα. Κάποτε λένε, έπεσε βαρύς χειμώνας και τα άλογα απελπισμένα κίνησαν να πάνε στο ποτάμι να πνιγούνε. Στον δρόμο τους βρέθηκε ο Άγιος Θεόδωρος και τα γύρισε πίσω. Έτσι τα έσωσε γιατί σε λίγο πέρασε η βαρυχειμωνιά και ήρθε πάλι η άνοιξη με το παχύ χορτάρι. Δικαίως ο Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης θα μπορούσε να θεωρηθεί ο προστάτης Άγιος των αλόγων και ιππέων.

Το πρώτο Σάββατο της Μεγάλης Σαρακοστής, εορτάζεται στην Βουλγαρία η Тодоровден (Τοντόροβντεν – Η μέρα του Θεόδωρου), η μέρα των Αγίων Θεοδώρων … Με βάση την τοπική παράδοση, αυτήν την μέρα ο Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης κατεβαίνει από το όμορφο άσπρο άλογο του, μπήγει έναν αναμμένο πυρσό στο έδαφος για να ζεστάνει την γη, βάζει τις εννέα του γούνες και πηγαίνει στον Θεό να τον παρακαλέσει για καλοκαιρία…

Ο Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης θεωρείται στην Βουλγαρία και προστάτης των αλόγων… Οι κάτοχοι αλόγων τα περιποιούνται και τα στολίζουν και τα κυκλοφορούν στο χωριό. Παράλληλα, οργανώνονται και ιπποδρομίες, συνήθως σε κάποιο λιβάδι έξω από το χωριό.. Ο νικητής των ιπποδρομιών και το άλογο του χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης… Αυτοί θα είναι που θα προηγούνται της πομπής στην επιστροφή… Για αυτούς θα παίζουν οι μουσικοί, και ένα κορίτσι θα περιμένει στο κατώφλι του σπιτιού να κεράσει κρασί τον αναβάτη και να ποτίσει το άλογο του…

Οι ντόπιοι συνηθίζουν να αποκαλούν την μέρα αυτή και Конски Великден (Κόνσκι Βελίκντεν ), το “Πάσχα των Αλόγων”.

Κάθε χρόνο επίσης, το πρώτο Σάββατο της Σαρακοστής, οργανώνονται στο Βουλγαρικό χωριό Челопеч (Τσελοπέτς), ιππικοί αγώνες προς τιμήν του Αγίου Θεοδώρου του Στρατηλάτη, προστάτη των Αλόγων. Στα αγωνίσματα της ημέρας αυτής περιλαμβάνονται ιπποδρομίες και μεταφορά φορτίου. Η μέρα αυτή ονομάζεται και (Κόνσκι Βελίκντεν), δηλαδή το ” Πάσχα των αλόγων”.

Οι Άγιοι Θεόδωροι, Αγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης, Αγιος Θεόδωρος Τήρων

Αγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης & Αγιος Θεόδωρος Τήρων

Μόλις σταμάτησαν οι διωγμοί κατά των χριστιανών και επακολούθησε η αναγνώριση του Χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας του νέου κράτους του Μεγάλου Κωνσταντίνου, οι χριστιανοί έσπευσαν να τιμήσουν τους ήρωες της Πίστης, όλους όσοι, μέσα από τον αγώνα που διεξήγαγαν και τα μαρτύρια που υπέστησαν, κατάφεραν να νικήσουν τον εχθρό και καταξιώθηκαν ως οι Άγιοι, οι οποίοι ήταν προστάτες των απλών ανθρώπων.
Οι Άγιοι Μεγαλομάρτυρες Θεόδωροι, ο Τήρων και ο Στρατηλάτης, υπήρξαν δύο αθλητές του Χριστού, τους οποίους τίμησαν και τιμούν μέχρι σήμερα οι άνθρωποι. Το πλήθος των ναών που έχουν οικοδομηθεί προς τιμή των αγίων, είτε μαζί είτε κυρίως ξεχωριστά, δηλώνουν το μέγεθος της απήχησης που απολάμβαναν ανάμεσα στους χριστιανούς. Ένας από τους αρχαιότερους ναούς βρίσκεται στα Ευχάιτα. Εκεί, σύμφωνα με την παράδοση ήταν οι τάφοι των αγίων. Ακολούθως, στη συνοικία των Σφωρακίου στην Κωνσταντινούπολη, βρίσκεται άλλος ναός των αγίων, όπου τελείτο Σύναξη κατά το πρώτο Σάββατο των νηστειών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, προς τιμή του θαύματος με τα κόλλυβα του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος.
Η μνήμη τους Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος εορτάζεται στις 17 Φεβρουαρίου και του Αγίου Θεοδώρου του Στρατηλάτου στις 8 Φεβρουαρίου. Η Σύνοδος στη Λαοδίκεια, ανάμεσα στους κανόνες που εξέδωσε ήταν και εκείνος που έλεγε ότι δεν πρέπει να εορτάζονται άγιοι κατά τη νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, αλλά να μετατίθεται η μνήμη τους στο επόμενο Σάββατο ή Κυριακή. Έτσι, λόγω του θαύματος του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος με τα κόλλυβα που έγινε την Καθαρή Δευτέρα, μετατέθηκε η μνήμη των αγίων Θεοδώρων στο πρώτο Σάββατο των νηστειών.
Ο συνεορτασμός των αγίων οδήγησε ορισμένους νεότερους σχολιαστές να παρουσιάσουν την άποψη ότι δεν υπήρχαν δύο άγιοι Θεόδωροι, αλλά ένας και ότι αυτό οφείλεται σε δύο διαφοροποιημένα Συναξάρια. Η άποψη αυτή, φυσικά, δεν ευσταθεί διότι η Εκκλησία παρέλαβε από την αρχή να τιμά δύο αγίους Θεόδωρους. Τα κείμενα που περιγράφουν τα μαρτύριά τους είναι πολύ αρχαία. Το αρχικό κείμενο για τον Άγιο Θεόδωρο τον Στρατηλάτη συνέγραψε ο γραμματέας του και αυτόπτης μάρτυρας των βασανιστηρίων που υπέστη, Ούαρος ή Αύγαρος. Το κείμενο αυτό έχει εκδοθεί επιστημονικά στο τέλος του 19ου αιώνα. Εξάλλου, υπάρχει πληθώρα κειμένων προς τιμή του Αγίου Θεοδώρου του Στρατηλάτη τα οποία σώζονται μέχρι σήμερα και έχουν γίνει αντικείμενο μελέτης από πολλούς επιστήμονες.
Το αρχικό κείμενο που περιγράφει το μαρτύριο του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος είναι κι αυτό πολύ αρχαίο και έχει εκδοθεί μαζί με το κείμενο του Αγίου Θεοδώρου του Στρατηλάτη τον 19ο αιώνα. Ο συντάκτης του κειμένου είναι άγνωστος, η ύπαρξη όμως του κειμένου μαρτυρείται από τον Άγιο Γρηγόριο επίσκοπο Νύσσης, που έζησε τον Δ΄ αιώνα. Και για τον άγιο Θεόδωρο τον Τήρωνα υπάρχουν και άλλα κείμενα που αναφέρονται σ΄ αυτόν. Όλα τα πιο πάνω συνηγορούν στο ότι οι Άγιοι Θεόδωροι υπήρξαν ως ξεχωριστά πρόσωπα και δεν ευσταθεί η άποψη ότι ήταν ένας Άγιος Θεόδωρος.
Στην Ελλαδική Εκκλησία οι Άγιοι Θεόδωροι τιμώνται μαζί το πρώτο Σάββατο των Νηστειών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και όχι στη μέρα μνήμης τους στις 8 και 17 Φεβρουαρίου. Η Εκκλησία της Κύπρου δεν ακολουθεί αυτή την παράδοση και τιμά τη μνήμη τους ξεχωριστά. Ο κόσμος δεν θεωρεί ότι οι Άγιοι εορτάζονται το πρώτο Σάββατο των Νηστειών, αν και η εντεταγμένη ακολουθία από το Τριώδιο ψάλλεται στους Ναούς κανονικά εκείνο το Σάββατο.
Όπου υπάρχει ναός στην Κύπρο προς τιμή του Αγίου Θεοδώρου, είναι αφιερωμένος στον Στρατηλάτη και όχι τον Τήρωνα, εκτός από δύο περιπτώσεις ( Αγίου Θεοδώρου Λάρνακος και Μοναγρουλίου). Ενώ στον Στρατηλάτη εκτός από τον Άγιο Θεόδωρο Καρπασίας , ναόν ή εξωκκλήσια ή ακόμα και ερείπια είναι τα υπόλοιπα σε όλο το νησί, όπως ο Καθεδρικός Ναός Πάφου, Άγιος Θεόδωρος Σολέας, Άγιος Θεόδωρος Πιτσιλιάς, Άγιος Θεόδωρος Μασούρας, Λετύμπου, Λάπηθος, Άσσιας, Λευκόνοικο, Ακανθού, Λεμύθου, Άγιος Νικόλαος Σολέας, Βαθύλακας, Ξυλοτύμπου, Σωτήρα Αμμοχώστου, Χούλου, Καλέπεια, Δάλι, Τερσεφάνου, Σταυρό της Ψώκας, Νέο Χωριό Κυθραίας, Μακράσυκα, Περιστερώνα Πάφου, Ριζοκάρπασο.

Οι χαρακτήρες των Αγίων Θεοδώρων Στρατηλάτου και Τήρωνος

Οι χαρακτήρες των Αγίων Θεοδώρων Στρατηλάτου και Τήρωνος, στην βυζαντινή αγιογραφία

Ο Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης

Ο Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης κατείχε εξέχουσα θέση στην τάξη των στρατιωτικών Αγίων, υπήρξε ιδιαίτερα λατρευόμενος στο Βυζάντιο αλλά και Κύπρο, γεγονός που οφείλεται τόσο στην φήμη του ως Μεγαλομάρτυρα όσο και στο ότι αντιπροσωπεύει τον ιδεώδη τύπο του υπερασπιστή της Αυτοκρατορίας αλλά και της Εκκλησίας στη βυζαντινή κοινωνία.

Ο άγνωστος στρατιώτης που, πάνω σε λευκό άλογο, διέλυσε τις εχθρικές φάλαγγες των Ρώσων στη Δρίστρα το 971, θεωρήθηκε ότι ήταν ο Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης, προστάτης του αυτοκράτορα Ιωάννη Τζιμισκή. Σύμφωνα με τον βυζαντινό ιστορικό Ιωάννη Σκυλίτζη, την προηγούμενη της μάχης, μια σεβάσμια γυναίκα είδε σε όραμα­ την Παναγία να μιλά με ένα στρατιώτη λέγο­ντάς του “Κύρ Θεόδωρε, ο εμός και σος Ιωάννης περιστάσεσι συνέχεται, και σπεύσον εις την αυτού βοήθειαν”. Ο αυτοκράτορας για να τιμήσει τον άγιο και για να ξεπληρώσει τη βοήθεια που του προσέφερε γκρέμι­σε τον παλιό ναό του στα Ευχάιτα, όπου φυλασσόταν η λάρνακα του αγίου, και έκτισε στη θέση του έναν μεγαλύτερο και ωραιότερο, προικίζοντας τον με κτήματα και μετονομάζοντας τα Ευχάιτα σε Θεοδωρούπολη.

Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων

 

Στο γεγονός αυτό πρέπει να οφείλεται και η ραγδαία εξάπλωση της λατρείας του αγίου Θεοδώρου του Στρατηλάτη από τα τέλη του 10ου αιώνα και εξής. Κάτι ανάλογο συνέβηκε με τον Αυτοκράτορα της Νίκαιας Θεόδωρο Λάσκαρη. Μετά την νίκη στην οποία τον οδήγησε ο Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης το 1255, προσευχήθηκε γονυκλινής μπροστά από την Τίμια κάρα του Αγίου, η οποία σήμερα φυλάσσεται στον ομώνυμο Καθεδρικό Ναό των Σερρών, για να τον ευχαριστήσει. Το θαύμα περιγράφει στα μέσα του 14ου αιώνα περίπου, ο Σερραίος συγραφέας και δάσκαλος Νικήτας Πεδιάσιμος.

O σπαθαροκανδιδάτος Βυζαντινός αξιωματούχος Νικόλαος Καλόμαλος είχε σαν προστάτη Άγιο του, τον Στρατηλάτη, γι’ αυτό και έκτισε στα μέσα του 11ου αιώνα πάνω σε παλαιότερο Ναό , την σημερινή εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων Αθηνών, προς τιμή του Αγίου Θεοδώρου, επειδή η προηγούμενη ήταν μικρή και πολύ σαθρή. Σχετική είναι η ακόλουθη επιγραφή που έχει εντοιχισθεί επάνω από την δυτική κεντρική είσοδο του Ναού: “Τόν πρίν παλαιόν ὄντα σου ναόν, μάρτυς, καί μικρόν καί πήλινον καί σαθρόν λίαν, ἀνήγειρεν Νικόλαος σός οἰκέτης, ὁ Καλόμαλος, σπαθαροκανδιδᾶτος, ὅς εὖρεν σε προστάτην παιδιόθεν μέγαν, βοηθόν καί προμάχον πολλῶν κινδύνων. Ὅν καί πρέσβευε τοῦ ἄνω τυχεῖν κλήρου, λαβόντα τήν ἄφεσιν τῶν ἐσφαλμένων”.

Θέμα ιδιαίτερα αγαπητό στην βυζαντινή τέχνη, ιδιαίτερα από τον 12ο αιώνα και μετά, ο Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης, εικονίζεται σε όλα τα Καθολικά των Μονών, σε εκκλησίες και εξωκκλήσια, συνήθως έφιππος, επάνω στο λευκό άλογο, αρματωμένος και πεζός. Σπανιότερα εικονίζεται καθήμενος σε θρόνο ή ακόμα να κρατεί το κομμένο κεφάλι του και δεόμενος να το προσφέρει στον Χριστό, νέος σγουρομάλλης, με φουντωτά τα μαλλιά από τα πλάγια, με διχαλωτό δικόρυφο γένι, ευγενικά χαρακτηριστικά του προσώπου, αποφασιστικό βλέμμα, με έκφραση σοβαρή και προσηνή, πνευματώδης και με ήρεμο ήθος γενναίου, χαρακτηριστικά που διακρίνονται στην όψη του.

Ο Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης

Ο χαρακτήρας του Αγίου Θεόδωρου του Στρατηλάτη περιγράφεται με ενάργεια από τον Ευθύμιο Ζυγαδινό: “Ο Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης, όσο ζούσε, υπήρξε βαθύς γνώστης της ρητορικής τέχνης, δηλαδή μπορούσε να χειριστεί με ιδιαίτερα περίτεχνο τρόπο την γλώσσα της εποχής του. Όσοι από τους σύγχρονούς του τον άκουγαν να μιλά, ένιωθαν ότι τα λόγια του ήταν γλυκύτερα από το μέλι.

Πέραν αυτών, όμως, ξεχώριζε από τους άλλους ανθρώπους και στην ομορφιά  του σώματός του και την ανδρεία. Η στρατιωτική ενδυμασία του ήταν εξαιρετικής ποιότητας, όπως και η συμπεριφορά του, η οποία χαρακτηριζόταν από αυτοκρατορική σεμνότητα. Όλα τα πιο πάνω χαρακτηριστικά του Αγίου τον κατέστησαν ζηλευτό άντρα και αξιαγάπητο από όλους”.

Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων

Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων

Παρότι ανήκε στην τάξη των νεοσυλλέκτων στρατιωτών, στέκεται πάντοτε ισοστάσιος και ισόβαθμος του Στρατηλάτη. Ως προς τα χαρακτηριστικά του προσώπου του έχει πυκνή, κοντή και περιποιημένη γενειάδα, κοντοκομμένα μαλλιά που αφήνουν ελεύθερα τα αυτιά . Η έκφραση του είναι σοβαρή και αγέρωχη εκφράζοντας δυνατό χαρακτήρα και πρόσωπο συνετού άντρα με κύρος. Αυτό το χαρακτηριστικό ενισχύεται από την προχωρημένη ηλικία της ωριμότητας. Ο Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων, εκτός από πεζός να κρατεί κοντάρι και ασπίδα ή σταυρό, ιστορείται αρματωμένος να επιβαίνει επάνω σε κοκκινωπό άλογο, και ορισμένες φορές να φονεύει πράσινο δράκο. Και οι δύο Θεόδωροι θεωρούνται οι κατ’ εξοχήν Άγιοι του θριάμβου και της νίκης κατά του κακού πνεύματος (δράκοντα).

Απολυτίκιον Αγίων Θεοδώρων

Οι Άγιοι Θεόδωροι

Ήχος δ´. Ο υψωθείς.

Δώρον Θεού αγίαν κλήσιν λαβόντες, προς ευαρέστησιν αυτού πάντα πράξαντες, ω Στρατηλάτα ένδοξε και Τήρων κλεινέ, Άγιοι Θεόδωροι αμιλλώμενοι ζήλω, άμφω ηξιώθητε μαρτυρίου γενναίου· διο συνόντες νυν εν ουρανοίς, υπέρ ημών Κυρίω πρεσβεύετε.

Έτερον. Ήχος Α’. Της ερήμου πολίτης

Δωρεών θεοσδότων τους καρπούς γεωργήσαντες, ώφθητε Χριστού στρατιώται, δι’ ενθέου αθλήσεως, και δόξης μετασχόντες θεϊκής, Τήρων και Στρατηλάτα ευκλεείς, καταυγάζετε ταις θείαις μαρμαρυγαίς, τους εκβοώντας πάντοτε· δόξα τω ενισχύσαντι υμάς, δόξα τω θαυμαστώσαντι, δόξα τω δοξασθέντι δι’υμών, Θεόδωροι πολύαθλοι.

Αγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης & Αγιος Θεόδωρος Τήρων

Ἕτερον.  Ἦχος α΄ (Τῆς ἐρήμου πολίτης)

Τήν λαμπράν ξυνωρίδα τῶν μαρτύρων τιμήσωμεν,
τούς ἐπωνυμία τῶν θείων δωρεῶν διαπρέποντας,
Θεόδωρον τόν Τήρωνα πιστοί,
σύν τούτῳ Στρατηλάτην τόν κλεινόν·
Θεοδώρητον γάρ χάριν καί ἀρωγήν,
βραβεύουσι τοῖς κράζουσι·
δόξα τῷ θαυμαστώσαντι ὑμᾶς,
δόξα τῷ μεγαλύναντι,
δόξα τῷ δωρουμένῳ δι’ ὑμῶν θεία δωρήματα.

Κοντάκιον. Ἦχος γ΄ (Ἡ Παρθένος σήμερον)

Οἱ κλεινοί Θεόδωροι, ὁ Στρατηλάτης καί Τήρων,
μαρτυρίου δίαυλον, τετελεκότες ένθέως, νέμουσι,
θεοδωρήτως τάς θείας δόσεις, ἅπασι,
τοῖς τῷ τεμένει αὐτῶν φοιτῶσι,
καί βοῶσι γηθοσύνως·
χαίροις μαρτύρων δυάς συνώνυμε.

Μεγαλυνάριον

Χαίροις τῶν ἀθλοφόρων ἡ ξυνωρίς,
οἱ τάς παρατάξεις,
θριαμβεύσαντες τοῦ ἐχθροῦ,
Θεόδωρε Τήρων καί θεῖε Στρατηλάτα,
ἡμῶν προστάται καί ἀντιλήπτορες.

Αγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης & Αγιος Θεόδωρος Τήρων

Η εν λόγω εικόνα των Αγίων Θεοδώρων προέρχεται από έναν ναό στη Struga στα Σκόπια και σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο Macedonia-Skopje. Χρονολογείται στα 1618 και η τέχνη της είναι εξαιρετική. Σε πρώτο επίπεδο απεικονίζεται ο Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης πάνω σε λευκό άλογο, φέρει κόκκινο χιτώνα και με το δεξί του χέρι σκοτώνει τον νοητό δράκοντα. Στο πίσω επίπεδο ο Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων κάθεται σε κόκκινο άλογο, φέρει κυανό μανδύα και το βλέμμα του είναι στραμμένο στον Άγιο Θεόδωρο τον Στρατηλάτη. Οι Άγιοι προβάλλονται σε πράσινο φόντο. Στο πάνω μέρος της εικόνας διακρίνεται επιγραφή με χρυσά γράμματα στα ελληνικά, ενώ εκατέρωθεν των Αγίων υπάρχουν άλλες επιγραφές με μαύρα γράμματα. Ίσως πρόκειται για επιζωγράφιση.

 

 

Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων

Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων

Αγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης της Καρπασίας

Αγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης της Καρπασίας

Οι Άγιοι Θεόδωροι, Στρατηλάτης & Τήρων

Οι Άγιοι Θεόδωροι, Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης & Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων

Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης

Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης

Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων

Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων

Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης

Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης

Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης

Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης